Opinie i ekspertyzy

Analiza środowiskowa – zrównoważona produkcja mięsa

Na początku XXI wieku, w obliczu przyspieszających zmian klimatycznych i rosnącej globalnej świadomości ekologicznej, hodowla i konsumpcja mięsa stoją w centrum debaty publicznej.
W Europie, a zwłaszcza w Polsce, rozprawa ta nabrała szczególnego znaczenia. Wyzwaniem jest znalezienie równowagi pomiędzy zrównoważonym rozwojem obszarów wiejskich a potrzebami nowoczesnego rolnictwa. To właśnie w tych obszarach hodowla drobiu i trzody chlewnej odgrywa kluczową rolę, zapewniając nam bezpieczeństwo żywnościowe.

Na tym tle pojawia się kwestia dbałości o dobrostan zwierząt gospodarskich. Badania Special Eurobarometer z 2016 roku pokazują jasno: 94% Europejczyków, w tym 86% Polaków, uznaje dbałość o dobrostan zwierząt gospodarskich za fundamentalny obowiązek człowieka. W dobie przyspieszających zmian globalnych, edukacja i zrozumienie stają się kluczowymi narzędziami  w kształtowaniu przyszłości naszego rolnictwa i środowiska.

CZY PRODUKCJA MIĘSA MA WIĘKSZY WPŁYW NA ŚRODOWISKO NIŻ INNE RODZAJE ŻYWNOŚCI?

Mięso jest klasyfikowane do grupy produktów spożywczych o największym wpływie na środowisko w przeliczeniu na kilogram. Wynika to z faktu, że jego łańcuch produkcyjny jest dość rozbudowany. W przeciwieństwie do produktów pochodzenia roślinnego, produkcja mięsa wymaga de facto „podwójnego przejścia”: najpierw produkuje się paszę dla zwierząt, a następnie rozpoczyna się proces ich hodowli. Drugim aspektem, szczególnie istotnym dla łańcuchów dostaw bydła jest wpływ matek (matek cieląt), które są hodowane wyłącznie w celu rodzenia cieląt ze średnią częstotliwością jednego cielęcia rocznie. Ostatni aspekt związany jest z zagospodarowaniem obornika i fermentacją, które mają znaczący wpływ na środowisko, zwłaszcza w odniesieniu do efektu cieplarnianego.

Aspekty te są niezaprzeczalne i wpisują się w naturalną charakterystykę łańcuchów dostaw. Jednak prawidłowe zrozumienie tych procesów i przejrzysta informacja o tym, jak są one zorganizowane, pozwala dążyć do osiągnięcia możliwie najbardziej zrównoważonej produkcji.

CZY WEGETARIANIZM TO JEDYNY SPOSÓB NA URATOWANIE PLANETY?

Coraz częściej słyszymy, że przejście na wegetarianizm to jedyny sposób na uratowanie planety. Wg badania „Rosnący apetyt: kompleksowa analiza postaw Europejczyków wobec żywności roślinnej”, przeprowadzonego przez organizację ProVeg International, Uniwersytet w Kopenhadze i Uniwersytet w Gandawie w ramach projektu Smart Protein, konsumenci, którzy decydują się zrezygnować z jedzenia mięsa, częściej robią to ze względów ekologicznych, niż bardziej uzasadnionych – etycznych. Jednak okazuje się, że spożywanie mięsa nie ma tak istotnego wpływu na środowisko, jak inne kwestie związane ze współczesnym stylem życia (motoryzacja, zużycie energii, konsumpcjonizm). Zdecydowanie korzystniejsze dla środowiska jest promowanie wśród społeczeństw bardziej zrównoważonych i zdrowych modeli żywieniowych, jak dieta śródziemnomorska, niż jednostkowa rezygnacja z mięsa w diecie.

Dużą wartość odżywczą diety śródziemnomorskiej wykazano już w latach 70. XX wieku w „Seven Countries Study” – porównując diety stosowane przez różne populacje, analizowano związek między nawykami żywieniowymi a ryzykiem rozwoju chorób przewlekłych, ze szczególnym uwzględnieniem sercowo-naczyniowych. Na podstawie wyników, za najzdrowszy uznano śródziemnomorski model sposobu żywienia, charakteryzujący się wysokim spożyciem warzyw, roślin strączkowych, owoców i orzechów, oliwy z oliwek i pełnych zbóż oraz umiarkowanym spożyciem ryb, produktów mlecznych (zwłaszcza serów i jogurtów), mięsa i słodyczy.

Spożywanie odpowiedniej ilości mięsa nie pociąga za sobą znaczącego wzrostu wpływu na środowisko. Stosowanie przez konsumentów właściwego sposobu żywienia przekłada się nie tylko na korzyści zdrowotne, ale również na to, że w rzeczywistości średni tygodniowy wpływ produkcji mięsa na środowisko jest porównywalny z wpływem produkcji innych produktów spożywczych,  w przypadku których wpływ jednostkowy jest niewielki, ale spożywana ilość jest na ogół wyższa. Koncepcję tę jasno wyraża Klepsydra Środowiskowa, która szczegółowo pokazuje, że przy prawidłowym sposobie żywienia ślad węglowy białka wynosi 5,9 kg ekwiwalentu CO2, czyli w zasadzie tyle, co owoce i warzywa, którym odpowiada 5,6 kg ekwiwalentu CO2.

CZY BRANŻA MIĘSNA DĄŻY DO ZRÓWNOWAŻONEJ PRODUKCJI, MINIMALIZUJĄCEJ NEGATYWNY WPŁYW NA ŚRODOWISKO?

Hodowla zwierząt odpowiada za 14,5% globalnych emisji gazów cieplarnianych [The Food and Agriculture Organization (FAO) – https://www.fao.org/news/story/en/item/197623/icode/]. Zrównoważona produkcja mięsa wymaga minimalizacji tych emisji poprzez efektywne praktyki hodowlane i zarządzanie odpadami. Branża mięsna stara się dynamicznie dążyć do bardziej zrównoważonej produkcji. Wpływa na to wiele czynników, w tym naciski społeczne, regulacje rządowe, zmieniające się wzorce konsumpcji oraz rosnące zrozumienie wpływu produkcji mięsa na środowisko.

Największy potencjał upatruje się w innowacyjnych technologiach i praktykach hodowlanych, ale również wspieraniu lokalnych dostawców. Poprzez zastosowanie nowych technologii i metod hodowli, producenci mięsa mogą zwiększyć efektywność swojej produkcji i zmniejszyć wpływ na środowisko. Wiele przedsiębiorstw z branży mięsnej zaczyna wprowadzać metody produkcji generujące niską emisję gazów cieplarnianych i przywiązuje wagę do zrównoważonej gospodarki zasobami. Do najważniejszych z nich należy ulepszone zarządzanie gnojowicą – m.in. wykorzystanie biogazu z gnojowicy do wytwarzania energii odnawialnej, zmiana diety zwierząt – wprowadzenie dodatków do paszy, które zmniejszają wytwarzanie metanu przez bydło i ulepszone praktyki hodowlane, minimalizujące emisję amoniaku.

Istotnym elementem zrównoważonej produkcji jest również redukcja zużycia energii, poprzez wykorzystanie energii odnawialnej, poprawianie efektywności energetycznej swoich operacji,
a także inwestowanie w nowoczesne technologie i sprzęt, redukujący zużycie energii.

Istnieje pilna potrzeba dalszych innowacji, zmiany praktyk i regulacji, aby osiągnąć bardziej zrównoważoną produkcję mięsa. Jednak nadal jednym z najważniejszych działań jest zwiększenie świadomości i edukowanie konsumentów na temat rzeczywistego wpływu produkcji i konsumpcji mięsa na środowisko oraz promowanie zdrowszych wzorców konsumpcji, opartych  o śródziemnomorski model żywienia.

Zrównoważona produkcja mięsa obejmuje również etyczne i humanitarne traktowanie zwierząt. Ich dobrostan jest istotnym aspektem zrównoważonej produkcji, który jednocześnie wpływa na percepcję społeczeństwa i akceptację praktyk hodowlanych.

CZY NAPRAWDĘ POTRZEBA 15000 LITRÓW WODY DO WYPRODUKOWANIA 1 KG WOŁOWINY?

 W ostatnich latach często podnosi się temat śladu wodnego wg którego, do produkcji 1 kg wieprzowiny potrzebujemy ok 6 000 litrów wody, 1 kg mięsa drobiowego ok. 4 300 litrów wody,
a dla porównania 1 kg wołowiny – 15000 l wody. Recenzje specjalistów wykazały, że ta teoria zawiera sporo pominięć, m.in.: nie określa ilościowo wpływu na środowisko związanego z wykorzystaniem wody, a jedynie ilość zużytej wody, całkowicie ignoruje też fakt, że naturalnie produkcja i hodowla rozwinęły się tam, gdzie jest większa dostępność wody. Dodatkowo na wszystkich obszarach o największym zagęszczeniu zwierząt gospodarskich, zgodnie z danymi zebranymi na całym świecie za pomocą wskaźnika stresu wodnego(parametru wyrażającego zależność między zużyciem wody a dostępną wodą, z uwzględnieniem zmienności miesięcznych
i rocznych opadów), obecność bydła nigdy nie spowodowała wyczerpania zasobów wód podziemnych.

Ślad wodny to parametr, który oblicza ilość wody zużywanej w procesach produkcyjnych. Jest to tzw. „wirtualna woda”, która w przypadku mięsa obejmuje wodę używaną do produkcji paszy, hodowli zwierząt oraz do fazy uboju. Ta metoda oceny zużycia wody w sektorze hodowlanym oblicza ślad wodny produktu, dodając wodę niebieską – pobraną z wód gruntowych lub powierzchniowych, wodę zieloną – wodę deszczową transpirowaną z ziemi podczas wzrostu roślin oraz wodę szarą – niezbędną do rozcieńczenia i oczyszczenia produkcji ścieków. Słabości
i niespójności przedstawione w różnych obliczeniach śladu wodnego wynikają z faktu, że nie rozróżnia się w nich trzech różnych rodzajów wody, dodając je do siebie, tak jakby miały taki sam wpływ na dostępność wody, co jest błędnym podejściem.

Nowoczesne technologie i zrównoważone praktyki hodowlane pozwalają znacznie zredukować zużycie wody w produkcji mięsa. Najczęstsze działania podejmowane w kierunku zwiększenia efektywności to m.in.: nowoczesne systemy nawadniania oszczędzające wodę, recykling
i oczyszczanie wód opadowych i ścieków, a także wykorzystanie roślin paszowych wymagających do uprawy mniej wody.

CZY PRZEMYSŁ MIĘSNY GENERUJE DUŻO ODPADÓW?

Wszystkie fazy łańcuchów produkcyjnych generują odpady. Łańcuch mięsny również, mimo wysiłków zmierzających do ograniczenia oddziaływania tego sektora na środowisko takich, jak efektywne wykorzystanie produktów ubocznych pochodzenia mięsnego, ponowne wykorzystanie obornika oraz odpadów poubojowych do produkcji energii.

Produkcja i konsumpcja mięsa generują dużo odpadków (żywności jadalnej „traconej” w procesie produkcji) i odpadów (żywność wyrzucana po trafieniu produktu na rynek). Mięso i przetwory mleczne to artykuły spożywcze, charakteryzujące się najmniejszą ilością poprodukcyjnych produktów ubocznych: odpowiednio 21% i 16% na świecie, w porównaniu do 44% przy produkcji owoców i 28% przy produkcji warzyw[Sustainable Agriculture Initiative (SAI) Platform. Definition of Sustainable Agriculture http:// www.saiplatform.org/sustainable-agriculture/definition].

Marnowanie żywności ma ogromny negatywny wpływ na środowisko, a branża mięsna podejmuje kroki w celu zminimalizowania strat w całym łańcuchu dostaw – od produkcji i przetwarzania do dystrybucji i konsumpcji. W rzeczywistości najczęściej marnowana jest, znacznie tańsza, żywność pochodzenia roślinnego.

CZY BRANŻA MIĘSNA DBA O OCHRONĘ RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ?

Branża mięsna stara się chronić różnorodność biologiczną poprzez promowanie zrównoważonej hodowli. Zrównoważona produkcja mięsa może obejmować zwiększenie efektywności użytkowania dużych powierzchni ziemi, koniecznych do hodowli zwierząt i uprawy roślin na paszę oraz unikanie stosowania praktyk, prowadzących do nadmiernej deforestacji lub degradacji ziemi. Wspieranie lokalnych różnorodności genetycznych zwierząt hodowlanych oraz dbanie o ekosystemy jest możliwe między innymi poprzez odpowiednie zarządzanie i zrównoważone praktyki, jak rotacja upraw i pastwisk, zastosowanie agroleśnictwa i technik regeneracyjnych czy też ochronę i renowację zdegradowanych obszarów.

Produkcja mięsa nie musi oznaczać kompromisu w kwestii ekologicznej. Branża mięsna, poprzez innowacje, edukację, certyfikację i zrównoważone praktyki, dąży do minimalizacji negatywnego wpływu na środowisko. Mimo że to duże wyzwanie, istnieje realna możliwość zrównoważonej produkcji mięsa z korzyścią dla ludzi, zwierząt i planety. Oprócz działań środowiskowych konieczna jest również edukacja konsumentów – przykładem zasadności takich działań jest kampania promocyjno – informacyjna „Marka Polskie Mięso – Polska Smakuje” przeprowadzona pod hasłem „Polskie mięso karmi zmysły” z 2023 roku.

Kampania skutecznie budowała pozytywny wizerunek mięsa drobiowego i wieprzowego oraz zachęcała do konsumpcji polskiego mięsa. Badanie efektów kampanii pokazało, że:

• 51% ogółu ankietowanych, a 67%, którzy deklarują kontakt z kampanią wcześniej, uważa, że dzięki kampanii postrzegają mięso drobiowe lub wieprzowe zdecydowanie lub trochę bardziej pozytywnie. Ponad 40% ankietowanych, którzy mieli styczność z kampanią, uważa, że wpłynęła na ich przekonanie o wysokiej jakości mięsa produkowanego w Polsce, jak
  i o gwarancji dobrego smaku polskiej wieprzowiny i drobiu. Średnio co trzecia pytana osoba twierdzi, że efektem kampanii jest jej przekonanie o wartościach zdrowotnych mięsa drobiowego i wieprzowego, i że powinno się uwzględniać drób oraz wieprzowinę w prawidłowo zbilansowanej diecie.
• Pozytywny odbiór informacji przekazywanych w kampanii dość skutecznie przekłada się na chęć jedzenia polskiego mięsa – 48% ogółu, a 62% wśród osób, które miały kontakt
  z kampanią przed udziałem w badaniu, deklaruje, że dzięki kampanii częściej niż dotychczas będą rozważać jedzenie polskiego mięsa drobiowego lub wieprzowego.

PODSUMOWANIE

Rozwój współczesnego rolnictwa stoi w obliczu bezprecedensowego wyzwania: harmonijnego połączenia potrzeb konsumenckich z odpowiedzialnością środowiskową. Kluczowe obszary, które wymagają naszej uwagi i interwencji, obejmują efektywną gospodarkę wodną, minimalizację zużycia energii, redukcję emisji gazów cieplarnianych, a także ochronę cennej różnorodności biologicznej. Branża mięsna w naszym kraju, choć często poddawana krytyce, dokłada starań w kierunku innowacji i adaptacji bardziej zrównoważonych praktyk. Za pomocą nowoczesnych technologii, optymalizacji metod hodowlanych i edukacji społecznej dąży do zwiększenia efektywności przy jednoczesnym zmniejszeniu wpływu na naszą planetę. Istnieje pilna potrzeba działań informacyjnych, które pozwolą opinii publicznej głębiej zrozumieć i docenić znaczenie współczesnych praktyk rolniczych. W tym kontekście, hodowla i konsumpcja mięsa wymagają nie tylko naukowego podejścia, ale również zaangażowania społeczności, by wspólnie tworzyć przyszłość bardziej zrównoważonej produkcji żywności.

Q&A ŚRODOWISKOWY

Emisje gazów cieplarnianych

1. Mit: Hodowla zwierząt jest głównym źródłem emisji gazów cieplarnianych.

– Prawda: Choć hodowla zwierząt wydziela gazy cieplarniane, takie jak metan, dane Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) [https://www.fao.org/news/story/en/item/197623/icode/] pokazują, że odpowiednie interwencje mogą znacznie zredukować te emisje. Działania mające na celu redukcję produkcji gazów cieplarnianych opierają się na innowacyjnym podejściu z wykorzystaniem technologii i praktyk poprawiających wydajność produkcji na poziomie zwierząt i stada.

1. Działania w kierunku redukcji:

– Wprowadzenie dodatków do paszy, które zmniejszają wytwarzanie metanu.

– Wykorzystanie biogazu z gnojowicy do wytwarzania energii odnawialnej.

– Stosowanie praktyk hodowlanych minimalizujących emisję amoniaku.

Zużycie wody

2. Mit: Produkcja mięsa wymaga nieproporcjonalnej ilości wody. Badanie przygotowane przez Guardian [https://www.theguardian.com/news/datablog/2013/jan/10/how-much-water-food-production-waste] wykazało, że do produkcji 1 kg wieprzowiny potrzebujemy ok 6 000 litrów wody, z kolei produkcja 1 kg mięsa drobiowego pochłania ok 4 300 litrów wody.

– Prawda: Nowoczesne technologie i zrównoważone praktyki hodowlane pozwalają znacznie zredukować zużycie wody w produkcji mięsa. Hodowla mięsa drobiowego i wieprzowego jest korzystniejsza dla środowiska, niż mięsa wołowego.

1. Działania w kierunku efektywności:

– Systemy nawadniania oszczędzające wodę.

– Recykling i oczyszczanie wód opadowych i ścieków.

– Wykorzystanie roślin paszowych wymagających mniej wody.

Zużycie ziemi

3. Mit: Hodowla zwierząt prowadzi do masowej deforestacji i degradacji ziemi.

– Prawda: Poprzez odpowiednie zarządzanie i zrównoważone praktyki, produkcja mięsa może zachować zdrowie ekosystemów.

1. Działania w kierunku zrównoważenia:

– Rotacja upraw i pastwisk.

– Zastosowanie agroleśnictwa i technik regeneracyjnych.

– Ochrona i renowacja zdegradowanych obszarów.

Zanieczyszczenie wodne i gleby

4. Mit: Produkcja mięsa prowadzi do poważnego zanieczyszczenia wód i gleb.

– Prawda: Dobre praktyki zarządzania nawozami i gnojowicą mogą znacznie ograniczyć ryzyko zanieczyszczenia.

1. Działania w kierunku ochrony:

– Kontrolowany i precyzyjny sposób nawożenia.

– Stosowanie naturalnych filtrów i zbiorników osadnikowych.

– Wdrożenie zintegrowanego zarządzania środkami ochrony roślin.

 Zróżnicowanie diety

5. Mit: Konsumpcja mięsa jest niezdrowa i niezrównoważona. Badanie opublikowane w lipcu na łamach Nature Food wykazało, że diety pozbawione składników odzwierzęcych generują o 70% mniej emisji dwutlenku węgla w porównaniu z dietami zawierającymi mięso i nabiał. Tymczasem, jak przewiduje Program Narodów Zjednoczonych ds. Ochrony Środowiska (UNEP), do 2030 roku globalne spożycie mięsa może wzrosnąć o 14%.

– Prawda: Mięso jest cennym źródłem białka i składników odżywczych, a zrównoważona dieta może obejmować zarówno mięso, jak i roślinne źródła białka. Modele żywieniowe z przewagą produktów roślinnych nie eliminują spożycia mięsa.

1. Działania w kierunku zróżnicowania:

– Promowanie diet z różnymi źródłami białka.

– Wprowadzenie wydajniejszych i zdrowszych systemów hodowli.

Dobrostan zwierząt

6. Mit: Hodowla zwierząt nie uwzględnia ich dobrostanu.

– Prawda: Coraz więcej producentów stosuje praktyki, które zapewniają odpowiednie warunki życia zwierząt.

1. Działania w kierunku poprawy dobrostanu:

– Stosowanie humanitarnych metod hodowli i transportu.

– Wdrożenie regularnej kontroli zdrowia i dobrego środowiska życia zwierząt

– Five Freedoms (Pięć podstawowych wolności zwierząt): zwierzęta gospodarskie powinny być wolne od głodu i pragnienia, dyskomfortu, bólu, urazów i chorób, strachu i stresu oraz powinny mieć swobodę wyrażania normalnych dla gatunku zachowań [https://www.aspca.org/sites/default/files/upload/images/aspca_asv_five_freedoms_final1.ashx_.pdf]

– Three Essentials of Stockmanship (Trzy wymagania wobec opiekunów zwierząt): wiedza, umiejętności oraz charakterystyka indywidualna opiekunów zwierząt [https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/325176/FAWC_report_on_stockmanship_and_farm_animal_welfare.pdf]

Obecność w mięsie antybiotyków i hormonów wzrostu

7. Mit: W trakcie produkcji mięsa wykorzystuje się antybiotyki i hormony wzrostu, które pozostają również w produkcie końcowym, czyli mięsie, które kupujemy.

 

– Prawda: Stosowanie antybiotyków podlega ścisłym zasadom. Niezwykle restrykcyjne prawo unijne i prawo polskie sprawiają, że standardy bezpieczeństwa i jakości drobiu są w Unii Europejskiej najwyższe na świecie. Wiele lat ciężkiej pracy naukowców, lekarzy weterynarii i hodowców sprawiły, że kupując mięso z pewnego źródła, polski konsument może się bez obaw cieszyć jego walorami odżywczymi, smakowymi i zdrowotnymi

1. Działania w kierunku ochrony:

– Antybiotyki mogą być stosowane tylko wtedy, gdy zostały wcześniej zatwierdzone wyłącznie przez władze ds. zdrowia. Homologacja udzielana jest tylko na te substancje, które udowodniły swoją skuteczność i bezpieczeństwo stosowania u zwierząt, dla których znana jest charakterystyka metaboliczna (zasadniczo w jakim czasie są „usuwane” przez organizm zwierzęcia).

– Istnieje pozytywna lista produktów leczniczych zawierających antybiotyki i można je stosować tylko wtedy, gdy jest recepta od lekarza weterynarii, który musiał odwiedzić i zdiagnozować chorobę.

– Stosowanie jest ograniczone w czasie i w każdym przypadku zwierzęta można poddać ubojowi dopiero po całkowitym wyeliminowaniu leków lub przynajmniej resztkowych stężeniach, które są całkowicie nieszkodliwe dla zdrowia ludzi.

– Istnieją coroczne programy pobierania próbek mięsa w celu sprawdzenia braku szkodliwych pozostałości. Wyniki tych testów pokazują, że nieregularne próbki mięsa są znacznie poniżej 1%.

W praktyce więc mięso nie zawiera pozostałości antybiotyków, a informacje takie jak te, według których jedzenie mięsa oznacza spożywanie antybiotyków, należy uznać za fałszywe.